Pierwszy etap sowieckiej architektury, znany jako konstruktywizm, dominował w latach 20. i na początku lat 30. XX wieku. Konstruktywizm odrzucał wszystko, co historyczne. Nie było tu nic neoklasycznego czy neogotyckiego – było abstrakcyjnie, industrialnie i futurystycznie.


W tym stylu architektonicznym jest coś utopijnego. Sowieci chcieli przekształcić zarówno społeczeństwo, jak i ludzką naturę, a ich wczesna architektura jest jednym z elementów tych wysiłków. Z założenia nie przypominała ona niczego, co powstało wcześniej.


Następnie, w połowie lat 30., pojawił się postkonstruktywizm. Teatr Opery i Baletu w Mińsku oddaje to przejście od przemysłowego futuryzmu do bardziej neoklasycznego stylu. Kolumny i belkowania zaczynają wyłaniać się z ostrej geometrii konstruktywizmu.


Drugą ważną fazą sowieckiej architektury był stalinizm, który czerpał inspirację z przeszłości – ale z unikalnym radzieckim zacięciem. Wejście na Wystawę Osiągnięć Gospodarki Narodowej, otwartą w 1935 roku, imituje łuki triumfalne starożytnego Rzymu. Ale tylko częściowo wygląda jak rzymski łuk triumfalny lub inne imitacje, takie jak Łuk Triumfalny w Paryżu. Stalinowska architektura jest niesamowita, manipulując klasycznymi motywami w bardzo kreatywny sposób.


Stąd architektura stalinowska została również nazwana klasycyzmem socjalistycznym – klasycznym... ale nie do końca. Konstruktywizmu już nie było, ale można wyczuć jego trwały wpływ na niezwykły kształt i ostre linie w większości neoklasycznego Teatru Armii Czerwonej.


Dobrym sposobem na zrozumienie architektury stalinowskiej jest zburzenie Katedry Chrystusa Zbawiciela w 1931 roku. Architektura ma ogromną moc symboliczną – zniszczenie tej katedry oznacza zniszczenie tego, co reprezentuje... i zastąpienie jej czymś innym.



I to właśnie miało zostać zbudowane na jej miejscu: Pałac Sowietów. Nigdy nawet nie rozpoczęto jego budowy, ale to, że ta kolosalna świątynia komunizmu miała zastąpić katedrę, ilustruje, o co chodziło w sowieckiej architekturze.


Można uznać, że ukoronowaniem stalinowskiej architektury było moskiewskie metro, zbudowane w elektryzującej mieszance stylów. Solniki, jedna z pierwszych stacji (1935), ma prosty, geometryczny, futurystyczny design, zgodny z odejściem od konstruktywizmu.


Stacja Elektrozavodskaya, otwarta w 1944 roku, reprezentuje ruch w kierunku klasycyzmu socjalistycznego, choć tutaj z pewnego rodzaju rozkwitem art deco. Uwagę zwracają rzeźby na ścianach. Sztuka radziecka, podobnie jak architektura, była dydaktyczna: miała ścisły cel moralny, społeczny i polityczny.


Jest też coś takiego jak Dworzec Komsomolski, otwarty w 1952 roku. Jest bezwstydnie barokowy, nawiązując do kwiecistej ornamentyki XVIII wieku. Architektura radziecka nigdy nie była bardziej dekadencka i luksusowa.


Innym ważnym dziedzictwem architektury stalinowskiej było „Siedem Sióstr”, seria monumentalnych wieżowców-pałaców zbudowanych w Moskwie w latach 1947-1953. Łączyły one w sobie barok, klasycyzm, a nawet gotyk, tworząc coś, co można opisać jedynie jako kolosalne radzieckie zamki.


Z czasem jednak architektura stalinowska i klasycyzm socjalistyczny zanikły. Nikita Chruszczow otwarcie potępił stalinowski „nadmiar”, a radziecka architektura przeszła trzecią poważną zmianę stylistyczną w latach 60. XX wieku, kiedy to powrócono do bardziej surowego, modernistycznego stylu.


Bogactwo i dekadencja architektury stalinowskiej stały się ideologicznie problematyczne, ponieważ najwyraźniej nie były już prawdziwie socjalistyczne. Weźmy pod uwagę stację WDNCh, ukończoną w 1958 roku. Ozdoby Komsomolskiej zostały całkowicie usunięte.


Ale była to również zmiana ekonomiczna; architektura stalinowska była droga. Typowe radzieckie bloki mieszkalne kopiuj-wklej, potrzebne do pomieszczenia szybko rosnącej populacji, były tanie i łatwe w budowie. Najpierw w latach 60. pojawiły się pięciopiętrowe „Chruszczowki”.


W latach 70. i 80. zastąpiły je „Breżniewki”, znacznie wyższe i większe. Ten trend tanich, znormalizowanych betonowych wieżowców zdefiniował późną architekturę radziecką.


Ale ta zmiana stylistyczna doprowadziła również ZSRR do przyjęcia brutalizmu, nawet gdy jego popularność w pozostałej części świata spadała. Oto pomnik Buzłudża w Bułgarii (1981) i Ministerstwo Transportu w Gruzji (1974).



Dom Sowietów w Moskwie i Narodowy Pałac Kultury w Bułgarii, oba ukończone w 1981 roku, reprezentują szczyt poststalinowskiej architektury sowieckiej. A jednak oba są niejasno konstruktywistyczne. Architektoniczna podróż zatoczyła pełne koło...



Historia architektury sowieckiej jest tak naprawdę opowieścią o architekturze w ogóle – o symbolicznej, kulturowej i politycznej sile, jaką ma ona do kierowania, a nawet przekształcania społeczeństwa. Wraz ze sposobem, w jaki architektura z konieczności reaguje na twarde fakty, takie jak upadek gospodarczy czy wzrost liczby ludności.